Palyaçolardan neden korkarız?

Korkuyu ne kadar sevdiğimi biliyorsunuz. İnsanların bazı şeylerden (mesela palyaçolardan) neden korktuğu da ilgi alanım dahilinde. Yaptığım araştırmalar (ki kendileri basit Google aramaları, eheh) sonucu elde ettiğim hipotezleri paylaşmak istiyorum. Çünkü saydıklarımın hepsini bir arada, kısaca anlatan başka bir Türkçe kaynak bulamadım.

Ayrıca Palyaço Evi'nin neden bazı insanları korkuttuğuna da değineceğim.

Yazıda palyaço resmi kullanmadım, içiniz rahat olsun.

1. Tekinsiz Vadi (Uncanny Valley)

Palyaço fobisiyle (coulrophobia) ilgili araştırma yaptığınızda en çok karşımıza çıkan hipotez bu.

 
İnsana çok benzeyen, ama farklılık gösteren varlıklar bizi oldukça ürkütebiliyor. Yukarıda gösterdiğim videoda bunu net bir şekilde görebilirsiniz. Gerçek insanlara benzeyen robotların tamamen bir insan gibi hareket edememesi bizi alarm konumuna geçiriyor. Neden olduğuyla ilgili epey bir teori var.

Gördüğümüz varlığın gerçeğe yakınlığının belirli bir aralıkta kaldığında, ona karşı verdiğimiz tepki "tekinsiz" diyebileceğimiz bir "vadi" ile grafikte gösterilebiliyor.

Palyaçolar da grafiğin bu tekinsiz kısmında yer alıyor. Beyaz suratları, kırmızı burunları, koca ayakları onları "gerçeğe çok yakın, ama gerçek olmayan" insan olarak algılamamıza neden oluyor. Karşımızdaki palyaçoların gerçek insanlar olduğunu bilincimiz bilse bile, bilincimizin geri kalanına bunu anlatamıyoruz.

Bembeyaz tenli ve kıpkırmızı gözlere sahip, insansı bir yaratığın korkunç olmasıyla aynı neden.

2. Maskeyle saklı ifade

Yüz ifadesini göremediğimiz insanlar korkutucudur. Tekinsiz Vadi olgusu da burada devrede (sonuçta insanın yüzünü doğadışı hale getiriyoruz), ama maskenin korkunç olmasının başka nedenleri de var.

Zihnimiz, karşımızdaki insanın ne hissettiğini bilmek ister. Sabit olarak gülen bir ifadeye sahip bir insanın ne hissettiğini, ne yapacağını kestirmek zor.

Clown House 2'nin ilk palyaço modelini, yüzünde ifade taşımayan bir palyaço olarak yaptırmıştım. Ama çok korkutucu olmadı. Suratına yapay bir gülümseme makyajı koyunca voilà! Yazıya resim koymayacağım, ama şu linkten görebilirsiniz.

Karşımızdakinin gerçekte kim olduğunu bilmemek, onun bunu bildiği için istediğini yapma özgürlüğüne sahip olması da başka etmenler.

3. Sosyal normların dışında davranma özgürlüğü

Yukarıdaki maddenin sonunda dediğim gibi; istediğini yapma özgürlüğüne sahip insanlar korkutucudur. Daha doğrusu, ne yapacağını kestiremeyeceğiniz insanlar.

Gece vakti sokakta yürürken, karşıdan gelen yalnız bir adamın bağıra bağıra anlamsız şeyler söylediğini duyduğunuzda muhtemelen adamla aynı kaldırımda yürümemeye özen gösterirsiniz. O adama karşı tedbirli davranırsınız bir şekilde.

Palyaçoların partilerde sosyal normların dışında davranması da onları bu şekilde korkunç kılıyor. Suratınıza pasta yapıştırabilir mesela. Veya korku oyunundaysanız, sizi bıçaklamaya başlayabilir.

Palyaço Evi'nin temelinde de bu hipotez vardı. Karşınızdaki insanların ne planladığını onlar size saldırana kadar asla bilemiyorsunuz. Arkanızı, ne yapacağını bilmediğiniz bir insana dönmek zorundasınız. Görünüşe göre işe yaradı (tabii oyun 1 dakikada bitmeseydi daha güzel olacaktı, o ayrı bir konu).

4. John Wayne Gacy

Okuduğum bütün hipotezleri toplamış olmak adına JWG'den de bahsetmem lazım. Kendisi gerçek bir seri katil palyaço. En az 33 tane çocuğu ve genç insanı öldürmüş.

ABD'deki palyaço fobisi üzerinde etkisi olduğu söylense de, onu duymamış olup da palyaçolardan çok korkan epey bir insan tanıdığımı söylemem gerek.

Sonuç

İşte bildiğim hipotezleri kısaca listeledim. Psikoloji gayet derin bir konu, araştırması keyifli.

Sadece sosyal bir mesaj vermek istiyorum: Fobiler ciddi bir konu. Fobisi olduğunu bildiğiniz insana o şeyi göstererek "trollemek" hiç hoş bir hareket olmadığı gibi, sizi bir hıyar konumuna düşürüyor. Bunu yapmayın, arkadaşlarınızla daha güzel bir ilişkiniz olacak.